સહમતી છે સુખી અને શાંતિપૂર્ણ સહજીવનની ચાવી

સામૂહિક ચિંતન ત્યારે જ અસરકારક સાબિત થાય જ્યારે સમૂહમાં સંયુક્ત રહેવાની વૃત્તિ હોય અને એમના દૃષ્ટિકોણ તેમ જ સમજશક્તિ એકસમાન હોય. એમની વ્યક્તિગત ઈચ્છાને કારણે માણસો વચ્ચે ગહેરું વિભાજન હોય તો સર્વસંમતિની કવાયત હતાશાજનક સાબિત થાય છે.

- રાજ ગોસ્વામી

નિર્ણય લેવાની કળા...

એક માણસ ધોમધખતા રણમાં તરસનો માર્યો ભૂલો પડી ગયો. પાણીની શોધમાં એ આમતેમ ભટકતો હતો. અચાનક દૂર એને એક ઝૂંપડી નજર આવી. એના જીવમાં જીવ આવ્યો. એ જોશમાં ને જોશમાં ત્યાં પહોંચ્યો. ઝૂંપડી ખાલી હતી. અંદર કોઈ નહોતું. એના આશ્ચર્ય વચ્ચે ત્યાં પાણીનો એક પંપ હતો. માણસે ઝૂંપડીમાં નજર ફેરવી. એક ખૂણામાં પાણીભરેલી બૉટલ હતી. એનામાં ફરી જીવ આવ્યો.

બૉટલ નીચે એક ચિઠ્ઠી હતી. એમાં લખેલું હતું: પંપ ચાલુ કરવા માટે આ પાણીનો ઉપયોગ કરવો અને બૉટલને ભરીને પાછી મૂકી દેવી, જેથી બીજું કોઈ એનો ઉપયોગ કરી શકે.

અચંબિત વટેમાર્ગુએ ચિઠ્ઠીને ઊથલાવી. એની પાછળ એક નકશો દોરેલો હતો. એ અનુસાર, ઝૂંપડીથી ઘણે દૂર પાણીનું ઝરણું હતું. વટેમાર્ગુ મૂંઝવણમાં મુકાયોઃ બૉટલમાંથી પાણી પીને તરસ છીપાવી લેવી કે પંપમાંથી પાણી કાઢીને સાથે ભરી લેવું? પાણીની બૉટલ પંપમાં ઠાલવે અને પાણી ન આવ્યું તો? રસ્તામાં ઝરણું ન આવ્યું તો બૉટલમાંથી પાણી પીને તત્કાળની સમસ્યા ઉકેલવી કે પંપનું પાણી સાથે રાખીને દૂરની સમસ્યા ઉકેલવી? એણે વિચાર કર્યો કે વહેલા કે મોડા જોખમ તો લેવું જ પડશે. એણે તરસ કાબૂમાં કરીને વિવેકબુદ્ધિના સહારે બીજો વિકલ્પ પસંદ કર્યો. એના આનંદ વચ્ચે પંપમાંથી પાણી આવ્યું. એણે ધરાઈને પાણી પીધું, આગળના પ્રવાસ માટે વધારાનું પાણી પણ ભરી લીધું, પેલી ખાલી બૉટલને ભરીને ખૂણામાં મૂકી દીધી અને ચિઠ્ઠીમાં ઉમેર્યુંઃ મારો વિશ્વાસ કરજો, પંપ કામ કરે છે.

(સારઃ નિર્ણય લેવો એ એક કળા છે. એમાં આવેશ નહીં, પણ તાર્કિક વિચારશક્તિની જરૂર પડે છે.)

***

દેશમાં લોકસભાની સૌથી મોટી ચૂંટણી સમાપ્ત થઈ છે. ૪૪ દિવસ સુધી ચાલેલી આ ચૂંટણી સ્વતંત્ર ભારતની સૌથી લાંબી લોકતાંત્રિક કવાયત હતી. અગાઉ ૧૯૫૧-૫૨માં પહેલી લોકસભાની ચૂંટણી ચાર મહિના સુધી ચાલી હતી. સૌથી ટૂંકી, ચાર દિવસની ચૂંટણી ૧૯૮૦માં થઈ હતી.

ભારતમાં સંસદીય પ્રણાલી છે. આપણે એને બ્રિટનમાંથી આયાત કરી છે, પરંતુ પ્રાચીન સમયમાં જ્યારે કબીલાઈ સમાજો અસ્તિત્વમાં હતા ત્યારે એના વડાના નિર્ણયોનું ગામનાં મોટેરાં દ્વારા આકલન થતું હતું. ક્રમશઃ એ જ રીત સંસદીય પ્રણાલી તરીકે વિકસી હતી.