આધ્યાત્મિક માર્ગમાં મુદ્રાઓનું મહત્ત્વ

મૉડર્ન મનુષ્યની સવારથી સાંજ સુધીની મહત્તમ ક્રિયાઓ જો આંગળીઓ ના હોય તો અટકી જાય કે ધીમી પડી જાય

- સ્પર્શ હાર્દિક

રોજિંદા જીવનની વાતચીતમાં હવે ઓછો વપરાતો શબ્દ ‘મુદ્રા’ને આપણે ચિહ્નના અર્થ તરીકે વધારે ઓળખીએ છીએ. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં વીંટીના અર્થમાં ‘મુદ્રા’ શબ્દ પ્રયોજાતો રહ્યો છે. ચલણી નાણાંના સરકારી હિન્દી શબ્દ તરીકે પણ ‘મુદ્રા’ વ્યાપક વપરાશ ધરાવે છે. એ સિવાય યોગનું એક મહત્ત્વનું અંગ લેખાતી શાખાને આપણે ‘મુદ્રા’ તરીકે જાણીએ છીએ. એના આ અર્થો શબ્દકોશમાં મળે છે, ‘હાથનાં આંગળાંનાં ટેરવાંથી પ્રત્યેક અંગને સ્પર્શ કરીને પરમાત્મા સ્વરૂપ બનવાની એક વિધિ; સુંદર ચિહ્નથી આલેખિત દેખાવ.' મુદ્રાનો સમાનાર્થી મળે છે અંગન્યાસ, જેમાં ન્યાસ એટલે મંત્રવિધિ સાથે શરીરનાં ભિન્ન-ભિન્ન અંગો ટેરવાંથી સ્પર્શી મનોમન દેવોને સમર્પિત કરવા. આ વિધિનો ગર્ભિતાર્થ એવો કે જે-તે અંગોમાં તે દેવોનું સ્થાપન કરીએ તો એમનું બળ એ અંગોમાં પ્રેરાય.