સ્થાપત્ય-વિચાર

હૃદયકુંજ: ગાંધીજીના વ્યક્તિત્વનું પ્રતિબિંબ

- હેમંત વાળા

જેમ ઇલોરાનું કૈલાસ મંદિર કારીગરસમૂહની અપાર ધીરજ તથા તેમના કામ પ્રત્યેના અપાર પ્રેમનું પ્રતીક છે, તેમ સાબરમતી આશ્રમમાં અમદાવાદના આવેલ ગાંધીજીનું નિવાસસ્થાન હૃદય-કુંજ, સ્થાપત્યમાં વ્યક્તિના વ્યક્તિત્વનું આલેખન કરતું ઉત્કૃષ્ટ ઉદાહરણ છે.

વસ્ત્ર એ વ્યક્તિનું પ્રથમ આવરણ છે, તો આવાસ એ વ્યક્તિનું વિસ્તૃત આવરણ છે, જે કામ વસ્ત્ર નાના પાયે કરે તે અને તેવું કામ આવાસ મોટા પાયે કરે. વસ્ત્ર અને આવાસ બંને સગવડ, રક્ષણ તથા ઓળખ માટે હોય છે. વસ્ત્ર થકી વ્યક્તિનાં જીવનનાં ઘણાં પાસાં ઉજાગર થાય તેવું તેના આવાસ થકી પણ થાય. ગાંધીજી કેવા હશે, તેમની સમજ કઈ હશે, જીવનમાં કયા મૂલ્યો સાથે તે જીવ્યા હશે, તેમની દૃષ્ટિએ જીવનમાં અગત્યનું શું હશે અને કેવા પ્રકારનો અગ્રતાક્રમ તેમના જીવનમાં હાવી રહ્યો હશે; આ બધી બાબતો તેમના પહેરવેશ પરથી અને તેમના આવાસ થકી ઉજાગર થઈ શકે.