કોઝીરેવા મિરર: ભવિષ્ય દર્શન કે ભ્રમ?

કોઝીરેવા મિરર નામે જાણીતું નિકોલાઈનું એ મશીન એટલે ઍલ્યુમિનિયમ, કાચ કે દર્પણ જેમ વર્તી શકનાર અન્ય કોઈ પરાવર્તક પદાર્થનો ભૂંગળા જેમ વાળેલું એક મોટું નળાકાર. આ નળાકાર પણ પાછું ફિબોનાચી શ્રેણીને અનુસરે એ રીતે બનેલું હોવું જરૂરી

- સ્પર્શ હાર્દિક

આયનો, દર્પણ, અરીસો, આરસો, ચાટલું, ખાપ જેવાં વિવિધ નામ આપણે જેને આપ્યાં છે એના વગર એક દિવસ પણ કાઢવો પોતાના દેખાવ પ્રત્યે સજાગ રહેનારા મૉડર્ન મનુષ્યને ફાવે નહીં. એન્શન્ટ હ્યુમન માટે પ્રતિબિંબ સર્જતી જળની સપાટી અરીસો બની હતી. પછી ચળકતી ધાતુઓ અને અંતે કાચને આપણે અપનાવ્યા. સેન્સરથી સજ્જ સ્માર્ટ મિ૨૨ પણ ઝડપથી આપણા જીવનમાં પગપેસારો કરશે ખરા, પરંતુ આયનો ખરેખર શું દેખાડે છે એવો સવાલ આયનામાં જ આપણી જાતને જોતાં-જોતાં કદી થાય તો વિચારોની રેલગાડી ક્યાંય સુધી દોડી જાય. પ્રકાશવિજ્ઞાન ઉવાચે છે કે આયનામાં જે દેખાય છે એ આભાસી છે, રિયલ નથી, પણ એ આભાસી દશ્યનું મૂળ રિયલમાં છે. આયનામાં જે દેખાય છે એ વર્તમાન છે કે ભૂતકાળ એવો સવાલ વિજ્ઞાન-દર્શનશાસ્ત્રની ગહન ચર્ચાનો વિષય બની શકે અને ભવિષ્યનું શું? શું આયનો ભાવિને ભાખી શકે ખરો? આયનાથી ભવિષ્યમાં ઝાંખવાની વાત ફૉચ્યૂન ટેલર યાને નજૂમીઓ ક્રિસ્ટલ બૉલમાં જોઈને ભવિષ્ય જોવાનો દાવો કરે એવી ભેદી, શંકાસ્પદ કે ટાઢા પોરનાં ગપ્પાં જેવી લાગી શકે. કિન્તુ વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિકોણથી આ મુદ્દાને સમજ્યા વગર સીધું કોઈ તારણ કાઢી લેવાની ઉતાવળ પણ કરવા જેવી નથી.

૧૯૦૮-૧૯૮૩ દરમિયાન જીવી ગયેલા રશિયન સંશોધક અને ખગોળશાસ્ત્રી નિકોલાઈ કોઝીરેવાનું નામ અજાણ્યું છે અને એના કાર્ય વિશે ખાસ કશે વાંચવા નહીં મળે. તેના નામે પ્રચલિત એક સિદ્ધિ, તેણે ૧૯૫૮માં ચંદ્ર પર જ્વાળામુખી જેવી ગતિવિધિનું અવલોકન કર્યાની છે, પરંતુ એ પહેલાં સોવિયેત યુનિયનના કાળમાં, સ્ટાલિનના સમયના રાજકીય વાતાવરણમાં ખાસ્સી હેરાનગતિ પામેલો નિકોલાઈ ૧૯૩૬-૪૬ દરમિયાન કેદમાં રહ્યો હતો. આ દાયકાના ગાળામાં વિજ્ઞાનવિશ્વમાં થઈ ચૂકેલી નોંધપાત્ર ઘટનાઓ અને શોધોથી તે અજાણ્યો રહી જવા પામ્યો. પરિણામે એની વૈજ્ઞાનિક તરીકેની કારકિર્દી ખાસ ઝળકી શકી નહીં. આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇન જેમ નિકોલાઈ કોઝીરેવાને પણ સમય નામક કોયડો ઘણો આકર્ષતો હતો. અને આઇન્સ્ટાઇન જેમ કોઝીરેવાના મનમાં પણ ટાઇમ-સ્પેસને લગતા અતરંગી ખયાલો દોડતા હતા.