એનાલિસિસ.

સર્વોચ્ચ અદાલત સામે થતા સવાલોમાં જવાબદાર કોણ?

- સુધીર એસ. રાવલ

લોકશાહીમાં ન્યાયપાલિકાનું બંધારણમાં મહત્ત્વ અનેરું છે. આપણા ન્યાયપાલિકાની જવાબદારી બંધારણનું રક્ષણ કરવાની એટલે કે સૌથી મહત્ત્વની જવાબદારી છે. દેશના નાગરિકો માટે ન્યાય, સમાનતા અને સ્વતંત્રતા ઉપરાંત સુખાકારી, પ્રગતિ, માટેની બાંહેધરી આપતા બંધારણની રક્ષા ન થાય તો દેશની ગાડી આડા પાટે ચડી જાય, અને તેનાં માઠાં પરિણામો શું અને કેવા આવે?, તે સમજવું હોય તો બરબાદીની કગાર પર પહોંચેલા દુનિયાના કેટલાક દેશો પર નજર નાખવી જોઈએ, જેના પતનની કહાણી ઇતિહાસમાં મોજૂદ છે. સદ્નસીબે આઝાદી પછીના આજ સુધીના ઇતિહાસમાં ભારતની અદાલતો પર જનસામાન્યનો ભરોસો મહદ્અંશે ટકી રહ્યો છે તેવું કહી શકાય, કારણ કે હજુ પણ લોકો ન્યાય માટે અદાલતના દ્વાર ખટખટાવે છે. જોકે Justice Delayed' જ ‘Justice Denied'ના સિદ્ધાંત મુજબ વિચારીએ તો આપણી અદાલતોમાં ન્યાય મળે જ છે, તેવું કહી શકાય તેમ નથી. જનસામાન્યને સમયસર ન્યાય મળે તે માટે આપણી અદાલતો અને સમગ્ર ન્યાયપ્રક્રિયામાં અનેક પ્રશ્નો છે અને અનેક સુધારાઓ જરૂરી છે, પરંતુ આજની સૌથી વધુ ગંભીર ચિંતા ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલત સામે થઈ રહેલા સવાલો વિષેની છે. સર્વોચ્ચ અદાલતમાં ભૂતકાળમાં પણ સવાલો થતાં અને લોકશાહીમાં આવા સવાલોનું આગવું મહત્ત્વ પણ છે, પરંતુ ચુકાદાઓ પર તથ્ય આધારિત ચર્ચા કે કાર્યદક્ષતા સામેના સવાલોને બદલે અદાલતની નિષ્ઠા, કાર્યશૈલી, કે વલણ પર સતત સવાલો થઈ રહ્યા હોય તો તે અત્યંત ગંભીર કહી શકાય. આવા સવાલોને પૂર્વગ્રહયુક્ત, રાજકીય કે પક્ષપાતી કહીને નકારી કાઢી ન શકાય. સામાન્ય રીતે નીચલી અદાલતો સામે સવાલો થતા રહેતા હોય છે, પરંતુ છેલ્લા સાત-આઠ વર્ષો દરમિયાન એવી અનેક ઘટનાઓ અને કિસ્સાઓ દેશ સમક્ષ આવ્યા છે, જેમાં સર્વોચ્ચ અદાલતની નિષ્પક્ષતા અને નિર્ભિકતા સામે શંકાની સોય તાકવામાં આવેલી છે.