હલો : પશ્ચિમી શિષ્ટાચારનું અથથી ઇતિ

* હલો શબ્દ બહુ પ્રાચીન નથી, ૧૭૮૧માં તેનો પ્રયોગ થયેલો. * ૧૮૮૦માં ટેલિફોન ટૅક્નોલૉજીના ઉપયોગ સાથે ‘હેલો’ શબ્દ ઓફિશિયલ થવા માંડ્યો. * ટેલિફોનના શોધક એલેક્ઝાન્ડર ગ્રેહામ બેલે Ahoy અભિવાદન સૂચવેલું, જેનો સ્વીકાર થયો ન હતો. * હલો શબ્દ ગુડ વર્ડ વિધાઉટ ડાયરેક્ટ મિનિંગ છે. *હાઉડી’ શબ્દ પણ અર્થ વગરનો લાગે, પરંતુ ‘હાઉ ડુ યુ ડુ’ તેમાં આવી જાય.

- ગૌરાંગ અમીન

શુભેચ્છા અભિવ્યક્ત કરતાં શબ્દ માનવ જીવનમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા અદા કરે છે. વ્યક્તિ ભણેલો ના હોય અને ગ્રીટિંગની આપ-લે માટેનો શબ્દ જાણતો હોય તો કૉમ્યુનિકેશનની શરૂઆત થઈ શકે. સ્પેનિશમાં હોલા, ફ્રેન્ચમાં બોનજૂ, ઇટાલિયનમાં ચાઓ, ચાઇનીઝમાં નિહાઉ, ટર્કીશમાં મરહબા બોલતા સાંભળતા આવડે તો સ્માઇલ સાથે કનેક્શન બની શકે. કોઈ યુરોપિયન આપણને ‘કેમ છો?’ કહે તો આપણને ગમે. ભારતમાં નમસ્તે, વંદન, પ્રણામથી માંડી સલામ અને રામ રામ અને સત શ્રી અકાલ અને બીજાં કેટલાંય અભિવાદનકારક શબ્દ ચાલે છે. આખા વિશ્વની વાસ્તવિકતા જોઈએ તો મહત્તમ લોકો હલ્લો કે હલો કે હેલો બોલે છે. અંગ્રેજીમાં સાચો સ્પેલિંગ છે Hello, ક્યાંક Hallo વપરાય છે. પૃથ્વી પર માણસોને એકબીજાની નજીક લાવવામાં હેલોએ ઘણું કામ કર્યું છે. ફૉર્માલિટી લાગતાં આ વિદેશી તેમ જ પશ્ચિમી શિષ્ટાચારની અસર દરેક મિનિટે ભૂલોક પર પડતી હશે. ક્વૉન્ટમ ફિઝિક્સના નિયમ અનુસાર આપણા બ્રહ્માંડ સાથે બધાં બ્રહ્માંડમાં અડીઘડી હલો વર્ડ તરંગ સર્જે છે. થોડા સમયમાં આપણે એકબીજાને નૂતન વર્ષાભિનંદન કહીશું, તેવામાં આખું વર્ષ એકબીજાને જે હલ્લો કહેવાય છે તેના વિષે થોડું વિચારીએ.

કેટલાંય હિન્દી ગીતમાં હલો શબ્દ ઉપયોગમાં લેવાયો છે, દા.ત. ૧૯૬૨ની ‘બોમ્બે કા ચોર’ના ગીત ‘હલ્લો હલ્લો જી, કહો કયા જી'માં કિશોર કુમાર અભિનય સાથે મોજ કરાવે છે. ૧૯૮૪માં લાયોનલ રિચિના ‘હલો’ સોન્ગ ખૂબ ધૂમ મચાવેલી. હેલો શબ્દ સાથે કેટલાંય ટાઇટલ બન્યાં, કંપની બની. પ્રથમ નજરમાં જે શબ્દ ફક્ત એક સામાન્ય સંસારી ગ્રીટિંગ લાગે છે તે નાનકડો શબ્દ આધુનિક જગતમાં દેશ અને સંસ્કૃતિની સરહદ ઓળંગનારો અતિલોકપ્રિય શબ્દ છે. માણસનું જીવન બદલનાર શબ્દ હલો ફક્ત અભિવ્યક્તિ ન હતી, આ શબ્દ સ્ટાઇલ કે સ્ટેટમૅન્ટ તરીકે ખૂબ વપરાયો છે. ચેષ્ટા, ઇશારો, સંકેત સિવાય પ્રતીક તેમ જ ઉદ્દીપક કે ઉત્પ્રેરક તરીકે સમાજમાં દીર્ઘ જીવન જીવેલો આ શબ્દ હ્યુમને પોતાની હાજરીની જાહેરાત કરવા સાથે બીજાની ઉપસ્થિતિની નોંધ લેવા ટૂલ તરીકે વાપર્યો છે. હલો શબ્દમાં ઇન્સાન એવું કશું કહેતો નથી કે તે કોણ છે, શું કરે છે, શું સ્થિતિમાં છે. એક શબ્દ કરતાં હલોમાં ઘણું વધારે વજન હોવા છતાં, નમસ્કાર જેવા એક્સપ્રેશનમાં જેમ ચોક્કસ અર્થ રહેલો હોય છે તેમ હલો શબ્દમાં કોઈ અર્થ છુપાયેલો નથી. હા, હલો કેવી રીતે બોલવામાં આવે છે તેના પર ઘણો આધાર રાખી શકે.