લાડો લાડી જમે રે કંસાર.. કંસાર કેવો ગળ્યો લાગે છે..

માનવજીવનમાં મોટામાં મોટો પ્રસંગ એટલે લગ્ન. લગ્ન એ બે વ્યક્તિનાં જ નહીં, બે પરિવારોનાં જોડાણ છે. આ માટેનાં વિવિધ વિધિ, રિવાજ, રૂઢિ તથા એની પાછળના મર્મ રસપ્રદ છે.

- મહેશ શાહ (અમદાવાદ)

અમદાવાદના એક પાર્ટી પ્લૉટમાં વરરાજા જાન લઈને આવ્યા. લગ્નસ્થળના પ્રવેશદ્વાર પાસે કન્યાનાં માતા શિલ્પાબહેને જમાઈ કૈવલકુમારને ગોર મહારાજની સૂચના મુજબ પોંખ્યા. એક નાનકડી વિધિ માટે કૈવલકુમાર મોજડી ઉતારી બાજોઠ પર ઊભા રહેવા ગયા ત્યાં શિલ્પાબહેને જમાઈનું નાક ખેંચી લીધું. ચોમેર હસાહસ થઈ. એ જ વખતે નવવધૂની નાની બહેન અને એની સખીએ કોઈને અંદેશો ન આવે એ રીતે કેવલરાજાની મોજડી સેરવી લીધી. બાજોઠથી નીચે પગ મૂકતાં એક દિવસના રાજા કૈવલને અને એમના પ્રધાન એટલે કે અણવરને ખયાલ આવ્યો કે મોજડી ગાયબ છે. એ પછી પોતાની જ મોજડી પાછી મેળવવા કૈવલકુમારે સાળી તથા સખીવૃંદને પ૦૦૧ રૂપિયા આપ્યા. (ઓરિજિનલ ડિમાન્ડઃ ૧૦,૦૦૧) અલબત્ત, રાજીખુશીથી, હળવા વાતાવરણ વચ્ચે.

મહર્ષિ પારસ્કર રચિત શુક્લ યજુર્વેદ સંલગ્ન સૂત્ર ગ્રંથ પારસ્કરગૃહ્ય સૂત્રમાં માનવજીવનના સોળ સંસ્કાર દર્શાવ્યા છે. એમાંનો એક સંસ્કાર એટલે લગ્ન (વિવાહ) સંસ્કાર. ગૃહ્ય સૂત્રમાં લગ્નની ૩૦ વિધિ દર્શાવવામાં આવી છે. મનુ સ્મૃતિમાં આઠ પ્રકારનાં લગ્નમાં બ્રાહ્મ લગ્ન આદર્શ ગણાય છે. તો જાણીતા ઈતિહાસકાર ડૉ. થોમસ પરમાર લખે છે: ‘પ્રદેશ, જાતિ-જ્ઞાતિ અને સમય પ્રમાણે જુદી જુદી ધાર્મિક અને વૈદિક વિધિ હોય છે. વિધિના ઓથે ધર્મ, નીતિ, સમાજ, વગેરેની ભાવનાને ધાર્મિક અને લૌકિક વિધિ રૂપે સાંકળી લેવાય છે. ક્યાંક એનો અર્થ હોય છે તો ક્યાંક એ ફક્ત પ્રતીકાત્મક હોય છે.’

આવી કેટલીક વિધિ, રિવાજ જોઈએ તો, વરરાજા સાજનમાજન લઈને આવે ત્યારે પ્રવેશદ્વાર પાસે વર-વધૂ એકમેકને ફૂલના હાર પહેરાવે ત્યારે વરરાજાના મિત્રો એને ઉપર ઊંચકી લે છે જેથી કન્યા એને હાર પહેરાવી ન શકે. અમદાવાદની બી.ડી. આર્ટ્સ કૉલેજના સંસ્કૃત વિભાગના ભૂતપૂર્વ અધ્યક્ષ ડૉ. વાસુદેવ પાઠક કહે છે કે વાસ્તવમાં વર કે કન્યાને ઊંચકવાનો કોઈ શાસ્ત્રમાં ઉલ્લેખ નથી. કેવળ વિનોદવૃત્તિથી આ પ્રથા અમલમાં આવી હોઈ શકે. અન્ય રિવાજો..

જમાઈનું નાક ખેંચવું