મહાભારત માર્ગદર્શક મહાકાવ્ય

મહાભારતના ભીષણ વિનાશનું મૂળ મહર્ષિ વેદ વ્યાસે એકદમ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં, આંગળી ચીંધીને દર્શાવ્યું છેઃ અજ્ઞાનથી અંધ, પ્રજ્ઞારહિત ધૃતરાષ્ટ્ર.

- દીપક સોલિયા

કુરુક્ષેત્રનું યુદ્ધ પૂરું થયું છે. ધૃતરાષ્ટ્ર એમના નિકટના સાથી સંજય સમક્ષ પારાવાર પશ્ચાત્તાપ વ્યક્ત કરી રહ્યા છે. આખો ભૂતકાળ એમની નજર સામેથી પસાર થઈ રહ્યો છે. ભૂતકાળના એ તમામ પ્રસંગો ધૃતરાષ્ટ્ર યાદ કરે છે, જ્યારે એમને એકની એક વાત ફરી ફરી સ્પષ્ટ રીતે સમજાઈ કે પાંડવો સામે વિજય શક્ય જ નથી. હારના સ્પષ્ટ સંકેતોની એ યાદી મહાભારતની હાઈલાઈટ્સ જેવી, અત્યંત રસપ્રદ ટ્રેલર જેવી છે.

એ યાદી આગળ ધપાવતાં ધૃતરાષ્ટ્ર કહે છે: હે સંજય, મને જાણ થઈ કે શ્રી કૃષ્ણ સમગ્ર પ્રજાના હિત ખાતર, શાંતિ જાળવવાની ઈચ્છા સાથે કૌરવ-પાંડવો વચ્ચે શાંતિ-સંધિ કરાવવા આવ્યા છે, પરંતુ દુર્યોધન એમની એકેય વાત માનતો નથી. એટલું જ નહીં, દુર્યોધન-કર્ણ મળીને એમને કેદ કરવા મથે છે, પરંતુ શ્રી કૃષ્ણ એમનું વિરાટ રૂપ દેખાડે છે. એ હાથમાં નથી આવતા. દુર્યોધન-કર્ણ હાથ ઘસતા રહી જાય છે. પછી મંત્રણાસ્થળેથી શ્રી કૃષ્ણ પાછા ફરે છે ત્યારે રસ્તામાં કુંતી એમના રથની આડે ઊભી રહી જાય છે. શ્રી કૃષ્ણ એકદમ સારી રીતે કુંતીને સાંત્વન આપે છે.. આ બધું મેં જાણ્યું ત્યારે હું સમજી ગયેલો કે વિજય શક્ય નથી.

‘હે સંજય, પછી મેં જાણ્યું કે કુરુક્ષેત્રના રણમેદાનમાં પાંડવોના મંત્રીની ભૂમિકા શ્રી કૃષ્ણ ભજવી રહ્યા છે. ભીષ્મ અને દ્રોણાચાર્યે પાંડવોને આશીર્વાદ આપ્યા છે. કર્ણે ભીષ્મને કહી દીધું છે કે જ્યાં સુધી તમે લડશો ત્યાં સુધી હું નહીં લડું અને આટલું કહીને કર્ણ રણમેદાન છોડી ગયો છે. આ બધું મેં જાણ્યું ત્યારે હું સમજી ગયેલો કે વિજય શક્ય નથી.

'હે સંજય, જ્યારે મેં જાણ્યું કે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ, અર્જુન અને અતુલ્ય ગાંડીવ એ ત્રણેય પ્રચંડ શક્તિ મળીને એક થઈ ગઈ છે ત્યારે હું સમજી ગયેલો કે વિજય શક્ય નથી.

‘હે સંજય, જ્યારે મેં જાણ્યું કે કુરુક્ષેત્રના મેદાનમાં મોહગ્રસ્ત અર્જુન ફસડાઈને બેસી પડ્યો છે અને શ્રી કૃષ્ણએ પોતાના શરીરમાં સર્વે લોકનું અર્જુનને દર્શન કરાવ્યું ત્યારે હું સમજી ગયેલો કે વિજય શક્ય નથી.