બોલો, મચ્છરનો પણ દિવસ છે!

વર્ષે દહાડે દુનિયામાં દસ લાખ લોકોનાં મોતનું કારણ બનતા નખના ટેરવા જેવડા આ કીટકની નાનકડી દુનિયામાં ડોકિયું.

- નિતુલ ગજ્જર (વડોદરા)

ચોમાસું બેસે એટલે વાતાવરણમાં ચારેકોર ઠંડક પ્રસરી જાય. ઉનાળાની કાળઝાળ ગરમીથી માંડ છુટકારો મળ્યો હોય એમ સૌકોઈ વરસાદની મજા માણવા લાગે. જો કે ચોમાસામાં જેમ મન ખુશ થાય એવી જ રીતે ક્યારેક આપણું તન એટલે કે શરીર દુઃખી થઈ જતું હોય છે. એનું કારણ વરસાદ સાથે આવતા મચ્છરનો ત્રાસ. નખના ટેરવા જેવડું આ મગતરું એક વાર કરડીને માણસને પથારીવશ કરી શકે છે. ભારત જેવા દેશમાં જ્યાં ઠેર ઠેર ગંદકી જોવા મળે છે ત્યાં મચ્છર આમ તો ૩૬૫ દિવસની સમસ્યા છે, પરંતુ ઓગસ્ટ મહિનાની ૨૦ તારીખે તો વિશ્વભરમાં સત્તાવાર રીતે મચ્છર રમાં સત્તાવાર રીતે મચ્છર દિન મનાવવામાં આવે છે!

મેલેરિયા, ડેન્ગ્યુ, ચિકનગુનિયા, ટાઈફોઈડ, કમળો, ઝિકા વાઈરસ, વાઈરલ ફીવર. જેમ્સટાઉન કેન્યોન વાઈરસ, વેસ્ટ નાઈલ વાઈરસ.. ચોમાસું શરૂ થાય એટલે આ બીમારીઓનાં નામ લગભગ દરેક દવાખાને સાંભળવા મળે. આ બીમારીનાં લક્ષણ, ઈલાજ અને અવવિધ ભલે અલગ અલગ હોય, પરંતુ આ અનેક રોગનું કારણ એક જ છેઃ મચ્છર!

મચ્છર આમ તો આખું વર્ષ દેખા દે છે, પરંતુ ચોમાસા દરમિયાન એનો ઉપદ્રવ વધે છે. બીમારી ફેલાવવા માટે વિલન ગણાતા મચ્છર ચોમાસા દરમિયાન ભરાતાં પાણીમાં ઈંડાં મૂકી બચ્ચાંને જન્મ આપે છે એટલે એની વસતિમાં ઘણો વધારો જોવા મળે છે.

હવે વાત કરીએ ૨૦ ઓગસ્ટની. એ છે વિશ્વ મચ્છર દિન. વર્ષ ૧૮૯૭ની ૨૦ ઓગસ્ટે બ્રિટિશ તબીબ રોનાલ્ડ રોસે શોધી કાઢ્યું હતું કે એનોફિલિસ પ્રકારના મચ્છર થકી જ મેલેરિયા જેવી જીવલેણ બીમારી ફેલાય છે. મેલેરિયાના રોગ વિશે તો પ્રાચીન રોમન સંસ્કૃતિમાં લેખિત પુરાવા જોવા મળે છે, પરંતુ મેલેરિયા માટે કયો કીટક જવાબદાર છે એ વિશે ઘણા મતભેદ હતા. સર રોનાલ્ડ રોસના સંશોધને એ મતભેદ દૂર કરી આપ્યા. આપણા માટે મહત્ત્વની વાત એ છે કે ડૉ. રોનાલ્ડ રોસે મચ્છર દ્વારા મેલેરિયાના જંતુ ફેલાતા હોવાની શોધ એમના ભારતરોકાણ દરમિયાન કરી હતી. ૧૮૯૫થી બે વર્ષ એ સિકંદરાબાદ-હૈદરાબાદમાં રોકાયા હતા.

આ શોધ માટે એમને નોબેલ પ્રાઈઝ એનાયત થયું, બ્રિટનની સરકારે એમને સરનો ઈલકાબ આપ્યો તો એમની આ શોધને બિરદાવવા ૧૯૩૦થી લંડન સ્કૂલ ઑફ હાયજીન ઍન્ડ ટ્રોપિકલ મેડિસિને મચ્છર દિન મનાવવાની શરૂઆત કરી.