વનકર્મીઓની શહાદત તાજી કરતું સ્મારક

ગુજરાતના વનવિભાગના નવ શહીદની સ્મૃતિમાં ‘વનપાલ સ્મારક’ બન્યું છે. આવો જાણીએ, શહીદગાથા અને સ્મારકનિર્માણની કથા.

- મહેશ શાહ (ગાંધીનગર)

ગુજરાતમાં જુદાં જુદાં સ્થળ અને સમયે ગૌરક્ષા કે સ્ત્રીરક્ષા કાજે જાનનું બલિદાન આપનારા વીરલાના પાળિયા બન્યા. એ જ રીતે સરહદની સુરક્ષા કરતા કે દુશ્મનો સાથેના યુદ્ધમાં વીરગતિ પામનારા સૈનિક તેમ જ કાયદો-વ્યવસ્થાની જાળવણીમાં મૃત્યુ પામેલા પોલીસની સ્મૃતિમાં પણ શહીદ સ્મારક બન્યાં છે.

અમદાવાદમાં કોમી તોફાનમાં કે પોલીસ ગોળીબારથી મોતને ભેટેલા નાગરિકોની ખાંભી બની તથા સૈનિકો અને પોલીસનાં શહીદ સ્મારક બન્યાં તો પાટનગર ગાંધીનગરમાં ગુજરાતના નવ શહીદ વનકર્મચારીની સ્મૃતિમાં રાજ્યનું પ્રથમ શહીદ સ્મારક એવું વનપાલ સ્મારક સુદ્ધાં બન્યું છે.

જાણી લો કે જંગલવિભાગના ઘણા કર્મચારી વન્યજીવોના કે અન્ય સંપાદન રક્ષણ અને સંવર્ધન માટે ક્યારેક પોતાના જાનની બાજી લગાવે છે. એમાં કીમતી લાકડાં કે વનસંપત્તિની ચોરી કે હેરાફેરી અટકાવવાની હોય કે હિંસક પ્રાણીને શિકારીથી બચાવવાનું હોય, એ કામ વનવિભાગનો સ્ટાફ જોખમ ખેડીને કરે છે. જો કે ક્યારેક કોઈક સ્વાર્થી વનકર્મી પૈસા કે વસ્તુની લાલચમાં વનસંપદાની ચોરી કે પ્રાણીનો શિકાર થવા દે છે, પરંતુ બહુધા વનકર્મીની નિયત અને નિષ્ઠા પ્રકૃતિતરફી હોય છે.

ગાંધીનગરના નાયબ વનસંરક્ષક (ડેપ્યુટી કન્ઝર્વેટર ઑફ ફોરેસ્ટ-ડીસીએફ) ચંદ્રેશ શાનાદ્રે ચિત્રલેખાને કહે છેઃ જંગલમાં ઢોરઢાંખર ચરાવતાં, ગેરકાયદે વૃક્ષ કે કીમતી લાકડાં કાપતાં અને એની હેરાફેરી તથા અમુક વન્યપ્રાણીનો શિકાર થતો રોકવા વનવિભાગના ફીલ્ડ સ્ટાફને સ્થાનિક કે અજાણ્યા લોકો સાથે ક્યારેક બોલાચાલી કે ઘર્ષણ થાય છે. અમુક વાર કર્મચારી વન્યજીવનાં રખોપાં કરવામાં તો ક્યારેક હિંસક પ્રાણીના હુમલાનો ભોગ બને છે, એમાં કોઈકનું મૃત્યુ થાય છે.’

દેશભરમાં વન અને વન્યજીવોનાં સંરક્ષણ તથા સંવર્ધન કરવામાં અનેક વનકર્મીઓ ઘાયલ થયા અને અમુક શહીદ થયા છે. આ શહીદ વનકર્મીઓની સ્મૃતિમાં કેન્દ્ર સરકાર વર્ષ ૨૦૧૩થી રાષ્ટ્રીય વન શહીદ દિવસ પણ ઊજવે છે.

ગુજરાતના વનવિભાગે ચાર દાયકામાં શહાદત વહોરનારા નવ વનકર્મીની સ્મૃતિમાં ગાંધીનગરમાં ગયા વર્ષે રાજ્યનું પ્રથમ વનપાલ સ્મારક બનાવ્યું.