'દૈવે' છીનવેલું કચ્છીઓ ‘દેવ’ પાસેથી મેળવે છે

વારંવાર વિવિધ કુદરતી આપદાઓનો સામના કરતાં કચ્છીમાડુઓ પોતાની ખુમારીથી દરેક વખતે પહેલાં કરતાં વધુ ઝળહળતાં બેઠા થાય છે. કચ્છની ધરાની આ વિશિષ્ટતા જ અહીંના લોકોને બીજા કરતાં વિશેષ બનાવે છે. બનેલી દુર્ઘટના ઉપર આંસુ સારવાના બદલે જે પરિસ્થિતિ આવે તેનો સામનો કરીને, જે કંઈ બચ્યું હોય તેને સંવારીને તેઓ આગળ વધે છે.

- સુચિતા બોઘાણી કનર

થોડા દિવસ પહેલાં ત્રાટકેલા વાવાઝોડા ‘બિપરજોયે’ કચ્છીઓને ભૂતકાળની અન્ય અનેક તારાજી યાદ કરાવી દીધી છે. આ વાવાઝોડામાં સરકારી તંત્રની આગોતરી કામગીરીના કારણે જાનહાનિ થઈ નથી, પરંતુ મોટા પ્રમાણમાં ખેતી, બાગાયત, પશુઓ, નમક ઉદ્યોગ અને અન્ય ઉદ્યોગોને ભારે નુકસાની સહન કરવાનો વારો આવ્યો છે. દરિયો, રણ અને ડુંગરથી ઘેરાયેલા કચ્છ પ્રદેશને વારંવાર કુદરતી આફતોનો સામનો કરવો પડે છે. ભૂતકાળમાં ધરતીમાં થયેલી ઊથલપાથલના કારણે સિંધુ નદીનું વહેણ કચ્છથી દૂર થયું હતું અને જ્યાં ભરપૂર પાણીથી જ પાકતા ચોખા જેવા પાકના બદલે લોકોને પાણી માટે ટળવળવું પડે તેવી સ્થિતિનું નિર્માણ થયું હતું. તો ૧૯૯૮માં આવેલા વાવાઝોડાએ હજારો લોકોના પ્રાણ લીધા હતા. ૨૦૦૧ના ભૂકંપે કચ્છને તહસનહસ કરી નાખ્યું હતું. આવી અનેક આફતો સહન કરી ચૂકેલા કચ્છીમાડુઓ દરેક વખતે ફિનિક્સ પક્ષીની જેમ ફરી ઊભા થયા છે. એટલું જ નહીં, પરંતુ જે હતા તેનાથી વધુ સફળ અને સમૃદ્ધ બન્યા છે. કચ્છીઓની આ ખુમારીના કારણે જ કચ્છ ક્યારેય હારતું નથી. ‘બિપરજોય’એ હજારો કરોડનું, ખાસ કરીને ખેતીના ક્ષેત્રમાં નુકસાન કર્યું છે, પરંતુ કચ્છ તેમાંથી સાંગોપાંગ વધુ ઉજ્જવળ થઈને બહાર આવશે જ તેવી ખાતરી તમામ કચ્છીમાડુઓના મનમાં છે.

અત્યારે સરકારી તંત્ર કચ્છમાં થયેલા નુકસાનીનો ચોક્કસ આંકડો મેળવવામાં વ્યસ્ત છે, પરંતુ એક પ્રાથમિક અંદાજ કહે છે કે બધું મળીને કચ્છને પાંચેક હજાર કરોડથી વધુનું નુકસાન થયું છે. બાગાયતી ખેતીને સૌથી વધુ નુકસાન થયું છે. આંબા અને ખારેકના પાકને નુકસાન થયું જ છે, પરંતુ વૃક્ષોને થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ કરવામાં તો વર્ષો નીકળી જશે. ખેતીના અન્ય પાકોમાં કપાસનું મોટા પાયે વાવેતર થયું હતું. તે તમામ ધોવાઈ ગયું છે. મીઠા ઉદ્યોગને ભારે નુકસાન થયું છે, તૈયાર મીઠું ધોવાયું છે, પાળા ધોવાયા છે અને સિઝન ટૂંકી થઈ છે. તેવી જ રીતે મોટી-મોટી મશીનરી ધરાવતા ઉદ્યોગોને પણ નુકસાની વેઠવાનો વારો આવ્યો છે. કચ્છમાં જે વૃક્ષો વર્ષોથી પોતાની શીળી છાંયા લોકોને આપતાં હતાં તેવા સેંકડો વૃક્ષો ધરાશાયી થઈ ગયાં છે. પશુપાલન કચ્છનો મહત્ત્વનો વ્યવસાય છે. સેંકડો પશુઓ વાવાઝોડાના કારણે મોતના મુખમાં હોમાયા છે. આથી પશુપાલકોને પણ મોટી ખોટ ગઈ છે.