પાયલ પટેલ: અથાગ પુરુષાર્થના વાવેતરથી લણી મબલક સફળતા

સૌરાષ્ટ્રમાં નાગલી-રાગીની ખેતી માટે વિષમ સંજોગ હોવા છતાં એક યુવા મહિલાએ સાહસ ખેડી પાકની પેટર્ન બદલવા કોશિશ કરી સફળતાની કેડી પર ડગ માંડ્યાં છે.

- દેવેન્દ્ર જાની

ખેતીમાં અવનવા પ્રયોગ એ નવી વાત નથી, પણ ધારો કે કશ્મીરની બરફાચ્છાદિત જમીન પર કોઈ કપાસની ખેતી કરવાનું કહે તો? મગજ કઈ વિચારવાનું જ બંધ કરી દે, નહીં? પણ સૌરાષ્ટ્રની એક યુવા ખેડૂતે બરફીલી ધરતી પર કપાસ ઉગાડવા જેવો ચમત્કાર કર્યો છે. બન્યું એવું કે ડાંગના કૃષિ સંશોધન કેન્દ્રમાં સૌરાષ્ટ્રના એક ખેડૂતે ફોન કર્યોઃ અમારે ત્યાં સૌરાષ્ટ્રમાં નાગલીની ખેતી કરવી હોય તો તે માટે માહિતી અને માર્ગદર્શન આપો..

સામે છેડેથી કૃષિ કેન્દ્રના અધિકારી આ ખેડૂતને એક ફોન નંબર લખાવે છે અને કહે છે: તમે નાગલી મૅડમ સાથે વાત કરી લો. બધી માહિતી મળી જશે. પેલો સૌરાષ્ટ્રનો ધરતીપુત્ર વિચારમાં પડી ગયો કે નાગલી પાક વિશેની જાણકારીને બદલે આ નાગલી મૅડમનો નંબર આપ્યો? એ વળી કોણ?

આવો સવાલ અને આશ્ચર્ય અનેક ખેડૂતોને થયાં છે.

બાજરીની નાની બહેન જેવી નાગલીને રાગી પણ કહેવામાં આવે છે. રાજસ્થાન અને ઉત્તર ગુજરાતમાં એને બંટી કહે છે. ડાંગ જિલ્લો એ નાગલી-રાગીનું પિયર ગણાય. અહીંની ખડતલ પ્રજા નાગલીના રોટલા બનાવીને ખાય છે. આરોગ્યની દૃષ્ટિએ પણ નાગલી ઉત્તમ છે અને હવે સ્વાસ્થ્ય પ્રત્યે સભાન એવા શહેરીજનોમાંય એ લોકપ્રિય બની છે.

આવી ગુણદાયી નાગલી અથવા રાગીની ખેતી સૌરાષ્ટ્રમાં થતી નથી. સૌરાષ્ટ્રનું સૂકું હવામાન આ પાકને અનુકૂળ આવતું નથી. આમ છતાં સૌરાષ્ટ્રમાં જામનગર જિલ્લાના લાલપુર તાલુકામાં આરબલૂસ ગામને કર્મભૂમિ બનાવનારી મહિલા સાહસિક ખેડૂત પાયલ મનસુખભાઈ પટેલ (કંટારિયા)એ નાગલીની ખેતી કરવાનું સાહસ કર્યું. નેવનાં પાણી મોભે ચડાવવા જેવું આ કામ હતું, પરંતુ પરિણામની પરવા કર્યા વિના આ નવી ખેતીનો પ્રયોગ એણે કર્યો અને ધીરે ધીરે એમાં સફળતા મળતી ગઈ. છેલ્લાં ચારેક વર્ષથી પાયલ નાગલીની ખેતી કરે છે. સૌરાષ્ટ્રમાં નાગલીની ખેતી કરનારી એ સંભવિત પ્રથમ મહિલા છે અને આ જ કારણે હવે એને નાગલી મૅડમ જેવી એક નવી ઓળખ મળી છે.