હતાશ ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકનું જીવન મહાગુજરાત આંદોલનથી સાર્થક થયું

ગાંધીજી, સરદારે સત્ય અહિંસાના મંદિર સમા સ્થાપેલા ભવનમાંથી સનાસન કરતી ગોળીઓ નિર્દોષ યુવાનો ઉપર છૂટી. પહેલાં તો પૂનમચંદ નામનો એક ધંધાદારી યુવક શહીદ થયો. તેની ખોપડી જુદી પડતાં થોડીવારમાં તેને એક થાળીમાં મૂકીને થોડા વિધાર્થીઓ ગુજરાત ક્લબમાં બેઠેલા આગેવાન ધારાશાસ્ત્રીઓને બતાવવા ગયા. તે વખતે ગોળીબાર ચાલુ રહ્યો. તેથી એક બાજુએ કૌશિક ઇન્દુલાલ વ્યાસ અને સુરેશ જયશંકર ભટ્ટ ગોળીનો ભોગ બનીને ચિરનિદ્રામાં પોઢી ગયા

- તરુણ દત્તાણી

ગુજરાત રાજ્યની રચના સાથે ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકનું નામ અભિન્નપણે જોડાયેલું છે. ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક સ્વાતંત્ર્ય સેનાની અને બહુવિધ પ્રતિભા ધરાવનાર નેતા હતા. ગાંધીજીએ નવજીવન સાપ્તાહિક શરૂ કર્યું ત્યારે તેની જવાબદારી ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકે સંભાળી હતી. સ્વાતંત્ર્ય તો મળી ગયું. ત્યાર પછી શું? ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિકે એ પછી અનેવિધ નાનાં-મોટાં આંદોલન કર્યા. ચળવળમાં સામેલ રહેતા, પરંતુ જીવનનું સાર્થક્ય શોધતા અલગારી સ્વભાવના ઇન્દુલાલે ૧૯૫૬માં ૬૪ વર્ષની વયે પોતાની અંગત ડાયરીમાં એવી નોંધ કરી હતી કે, ‘મારી જાત પર બહુ નફરત આવી. બધી એ નિષ્ફળ લડતનો હામી થવાનું જ મેં પસંદ કર્યું. હવે ભડે બેઠો છું. પાટેથી ઊતર્યો છું. બેવકૂફ અને બેવફા ગણાયો. પરિણામ શૂન્ય. ૬૪ વર્ષ પર નજર નાખું છું તો મોટો ભમરડો દેખાય છે. હવે જીવનમાં જે થોડાં વર્ષ રહ્યાં છે તેનો ઉત્તમ ઉપયોગ કરવાનું મને કેમ સૂઝતું નથી?'

આવી હતાશાના શબ્દો લખનારા ઇન્દુલાલ યાજ્ઞિક પછીના દિવસોમાં મહાગુજરાત આંદોલનના સૂત્રધાર બને છે અને પાંચેક વર્ષના સંઘર્ષ પછી ગુજરાત અલગ રાજ્ય બને છે, ત્યારે પોતાની જાતને નિફ્ળ લડતના હામી સમજનારા ઇન્દુલાલની લડત સાર્થક બની રહે છે.