મુન્નાર, દક્ષિણ ભારતનું કાશ્મીર

એક સાથે ટ્રેકિંગ, હાઇકિંગ, કૅમ્પિંગ, વન્યજીવન, ધુમ્મસ, વરસાદ, જળધોધ, તળાવો અને ચાના બગીચાઓના ભૌમિતિક ચોસલાઓનો લેન્ડસ્કેપ આપતાં મુન્નાર તરફ મુસાફરી કરતાં કેટલાક રખડુઓ તો મુન્નારનો મોન્સૂન મૂડ પણ કવર કરે છે અને ટ્રી ટૉપ કોટેજિસમાં રહી પક્ષીની બરોબરી કરે છે, પરંતુ મુન્નાર પ્રવાસવાનો શ્રેષ્ઠ સમય તો માર્ચથી સપ્ટેમ્બરનો ગણાય છે

- રક્ષા ભટ્ટ

ભારતની દક્ષણ-પશ્ચિમી સરહદ પર અરબ સાગર અને સહ્યાદ્રિ પર્વતમાળાઓની મધ્યમાં રહેલ કેરલ પ્રવાસન જગતમાં ‘ગોડ્સ ઓન કન્ટ્રી’ તરીકે ઓળખાય છે. કુલ ૩૮,૮૬૩ વર્ગ કિલોમીટરમાં પથરાયેલું આ કેરલ ભારતના અઠ્યાવીસ રાજ્યોમાંનું એક રાજ્ય છે, જ્યાં વીસ જેટલા જેન્યુઇન હિલ સ્ટેશન્સ છે. તળાવો, ટેકરીઓ, પર્વતો, જળધોધ, ખીણો, દરિયાઓ, રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનો, અભયારણ્યો અને ચાના બગીચાઓથી બેમિસાલ દશ્ય ફલકો ઑફર કરતાં આ હિલ સ્ટેશન્સની લાંબી યાદીમાંનું એક હિલ સ્ટેશન છે મુન્નાર.

મુથીરાપૂઝા, નલ્લથની અને કુંડલા નામના ત્રણ પહાડી ઝરણાંઓના સંગમ સ્થાન પર સ્થિત હોવાથી આ મનો૨મ સ્થળને મુન્નાર કહેવાય છે. દરિયાઈ સ્તરથી ૫૨૫૦ ફૂટ જેવી ઊંચાઈ પર સ્થિત મુન્નાર બ્રિટિશ સરકારના કોલોનિયલ યુગનું સમર રિસોર્ટ હતું. કેરલના ઇડુક્કી જિલ્લામાં રહેલા આ પ્રદેશમાં હજારો વર્ષો પહેલાં મલયારાયણ નામના વનવાસીઓ રહેતા હતા જેઓ અહીંની ટેકરીઓના સર્વ સત્તાધીશ હતા. તે ઉપરાંત અહીં મુથુવાન વનવાસીઓ પણ રહેતા હતા જેઓ અહીંની ટેકરીઓ પર અને દેવીકુલમના જંગલ વિસ્તારમાં ખેતી કામ કરતાં હતાં. આમ જુઓ તો ૧૯મી સદીના ઉત્તરાર્ધ સુધી આ પ્રદેશ વણખેડાયેલો અને ગાઢા જંગલોથી વાઇલ્ડ અને વૃક્ષાચ્છાદિત રહ્યો. એ પછી મુન્નારમાં ચાના વાવેતર શરૂ થયા. શરૂઆતમાં કૉફી અને એલચીનો પાક લણતો આ પ્રદેશ ચાના ઉત્પાદન માટે ઉત્તમ સાબિત થતો આવ્યો. મુન્નારની ટેકરીઓ પરનો ટી પ્લાન્ટેશનનો ઇતિહાસ તો એવું કહે છે કે અહીં બ્રિટિશરોએ જ નહીં, પરંતુ અમેરિકન અને યુરોપીય સમૃદ્ધોએ પણ ચાના ચાળા કર્યા હતા, પરંતુ ૧૯૮૩માં ટાટા ટી લિમિટેડના પ્રવેશ પછી ચાના બગીચાઓ કડક-મીઠો રંગ લાવ્યા અને સોળ હજાર એકર જમીન પર એકલી ચા જ ચા છવાઈ ગઈ. ચાના વાવેતરની આવી જાહોજલાલી વચ્ચે ૧૯૨૪માં આવેલા અતિભારે વરસાદ, પૂર અને ભૂસ્ખલનમાં બધો પાક ધોવાય ગયો અને જાનહાનિ પણ ખૂબ થઈ. નિરાશાની એ ખમી ન શકાય એવી ઘટના પછી વળી આ ક્ષેત્રમાં મુન્નારે હરણફાળ ભરી અને ફરી ૨૮,૦૦૦ એકર ભૂમિ પર ચાઈ પત્તીની લીલાશ પથરાણી. આજે તો ચાના લીલાછમ વાવેતરની ભૂમિનો ભાગ ૫૭,૦૦ એકરનો આંકડો પાર કરી ચૂક્યો છે, જેનું શ્રેય ટાટા ટી ગાર્ડનને જાય છે.