બિંજ-થિંગ

સેલોરનો સાદ

- પ્રિયંકા જોષી

ગુજરાતનું કચ્છ હંમેશાં તેની ભૌગોલિક લાક્ષણિકતાઓ અને ભાતીગળ સંસ્કૃતિથી સૌના આકર્ષણનું કેન્દ્ર રહ્યું છે. લૂણી ધરતી અને લૂણો સમંદર ધરાવતી આ ભોમકા પર ખમીરવંતી કચ્છી પ્રજા વસે છે. જેમણે પોતાની દરેક સમસ્યાઓના સમાધાન ખૂબ કુશાગ્રતાથી શોધ્યા છે. કુદરતે આપેલી દરેક વિષમતાઓને આ ખમતીધર પ્રજાએ શૂરતાથી સ્વીકારી છે અને તેને પોતાની કલા અને સંસ્કૃતિ વડે શણગારી છે. આપણે સહુ જાણીએ છીએ તેમ પૃથ્વી પર સર્જાયેલા પ્રચંડ ભૂમિગત ફેરફારોને કારણે આ હરિયાળો પ્રદેશ એકાએક ઉજ્જડ બની ગયેલો અને દરિયો પાછળ ખસી જતાં મીઠાનું સફેદ રણ સર્જાયું. હજુ આ પ્રદેશના પેટાળમાં રહેલા અમૃત સમાન પાણી ઓસર્યા નથી. આજે ઠેકઠેકાણે બંધાયેલી વાવમાં આ પાણી સેલારા મારે છે, એ તેનું જીવતું પ્રમાણ છે.

જાણીને સુખદ આશ્ચર્ય થાય કે હિસ્ટ્રીકલ અને કલ્ચર રિસર્ચ અનુસાર એકલા ગુજરાતમાં આશરે ૧૫૦૦૦ જેટલી પ્રાચીન વાવો છે, જેમાંથી ૬૬૯ વાવોની ભાળ મેળવી શકાઈ છે. આ પૈકીની મોટા ભાગની વાવોમાં આજે પણ પાણી જોવા મળ્યું છે.

તાજેતરમાં જ જિલ્લા શિક્ષણ તાલીમ ભવન ભુજના પૂર્વ પ્રાચાર્ય અને સામાજિક ક્ષેત્રમાં પ્રવૃત્ત થયેલા ઇતિહાસવિદ્દ સંજયભાઈ ઠાકરે કચ્છ પ્રદેશની સેલોર-વાવની વર્તમાન પરિસ્થિતિ પામીને તેનું દસ્તાવેજી કરણ કર્યું છે. કચ્છનાં અંતરિયાળ ગામડાંના અસંખ્ય પ્રવાસો ઉપરાંત અનેક ઇતિહાસવિદો, પુરાતત્ત્વવિદો સાથેના વિચાર-વિમર્શની ફળશ્રુતિ તરીકે સંજયભાઈ તરફથી ‘કચ્છધરાની વિસ્તૃત વિરાસતઃ સેલોર-વાવ સ્થાપત્ય' નામક ખૂબ સુંદર અને માહિતીપ્રદ પુસ્તક પ્રાપ્ત થયું છે. આસપાસ વસતાં લોકો સાથેની વાતચીત અને ઐતિહાસિક ગ્રંથોનો અભ્યાસ કરીને તેમણે કચ્છની ૧૫૦થી વધુ સેલોર-વાવ પર દસ્તાવેજીકરણ કરવાનું ભગીરથ કાર્ય કર્યું છે. આ પુસ્તકનાં પાને-પાને દરેક સેલોર-વાવની તસવીરો અને તેના નિર્માણની રોમાંચક કથાઓ છે. આ વાવોના નિર્માણ સાથે જોડાયેલા એવા લોકોની કથાઓ છે, જેમના માનવીય અભિગમ અને દૂરંદેશીથી અગણિત નિવાસીઓ અને પ્રવાસી ઓ ધખતાં તાપમાં તૃપ્ત થયા છે.