CATEGORIES
Categorías
આ દુકાનેથી ભિખારીઓ હકથી મનપસંદ મીઠાઈ મેળવે છે
૭૫ વર્ષ જૂની આ દુકાનના પહેલા માલિક અને હાલના માલિકના સસરા જયંતીલાલ જોશી રોજ રાતે વધેલી વસ્તુઓ ગરીબોને આપી દેતા હતા, પરંતુ અત્યારે રોજ સવારે તાજી અને ગરમ વસ્તુઓ અપાય છે.
ગુજરાતમાં પ્રથમ વખત નાના આંતરડાનું અંગદાન
રાજુભાઈ યુવાન અને સ્વસ્થ હોવાથી મહત્તમ અંગોના દાન મળવાની શક્યતા હતી, પરંતુ એના જરૂરી માપદંડોમાં બંધબેસતા સમગ્ર રીટ્રાયલની પ્રક્રિયાના અંતે બે કિડની અને નાના આંતરડાનું દાન મળ્યું
મધ્યપ્રદેશ: સલામત, ટકાઉ અને જવાબદાર પ્રવાસનનો કરો અનુભવ
મધ્યપ્રદેશ માત્ર તેના પ્રવાસીઓ પ્રત્યે જ નહીં પરંતુ તે લોકો પ્રત્યે પણ જવાબદારી માને છે જેમણે રાજ્યના પ્રાચીન સાંસ્કૃતિક વારસાને બચાવવા અને જાળવવામાં યોગદાન આપ્યું છે.
ગાંધી પહેલાંના ગાંધીઃ અંબાલાલ સાકરલાલ દેસાઈ
૧૯મા સૈકાના ઉત્તરાર્ધમાં પાશ્ચાત્ય ઢબે યુનિ. શિક્ષણ પામેલો વર્ગ ગુજરાતમાં નવા વિચારોનો વાહક બન્યો હતો. જેણે સાર્વજનિક-જીવનમાં ભાગીદારી અને બ્રિટિશ શાસનનાં આર્થિક લેખાંજોખાં કરવાની જવાબદારી નિભાવી. આવા અગ્રણીઓ પૈકીના એક અંબાલાલ દેસાઈ હતા.
સૌરાષ્ટ્રના સત્યાગ્રહો રજવાડાંઓ સામે લલકાર
બ્રિટિશ ઇન્ડિયામાં રાષ્ટ્રીય ચળવળ જોર પકડતી ત્યારે તેની પડોશમાં આવેલાં દેશી રાજ્યોમાં તેના પડઘા અચૂક પડતા. ભારતમાં કુલ ૫૬૨ દેશી રાજ્યો હતાં, એમાંથી ૨૨૨ તો એકલાં સૌરાષ્ટ્રમાં હતાં. એ દેશી રાજ્યોની રૈયતે સ્વાતંત્ર્ય આંદોલનમાં જે ફાળો આપ્યો, જે સત્યાગ્રહો કર્યા એ જાણવું રસપ્રદ બની રહે છે.
દીવનો મુક્તિસંગ્રામઃ આઝાદીની સૌથી છેલ્લી લડત
ફિરંગીઓએ કબજો જમાવી બંદરીય શહેરો દીવ અને દમણને તેજાનાનાં વેપારી જહાજોથી ધમધમતા કરી દીધા હતા. આ કબજો ૧૦૦ વર્ષથી વધુ ચાલ્યો. પછી બંને શહેરો મુક્ત થઈ, અખંડ ભારતનો ભાગ બની ગયાં. આ પ્રદેશે મુક્ત થવા વારંવાર લડાઈઓ લડી હતી. આ મુક્તિસંગ્રામની એક ઝલક અહીં પ્રસ્તુત છે.
તેમના છેલ્લા શબ્દો હતા, ‘કરેંગે યા મરેંગે.. આઝાદી તો હમ લેકે રહેંગે..’
સમગ્ર દેશમાં આઝાદીનો અમૃત મહોત્સવ ઊજવાઈ રહ્યો છે ત્યારે વાત કરવી છે એવા શહીદોની જેમના નામ કદાચ જાણીતા નથી, પરંતુ તેમનું બલિદાન ઇતિહાસના પાને સોનેરી અક્ષરોથી આલેખાયેલું છે. વાત છે ગુજરાતના એક નાનકડા ગામમાં બનેલી એ ગોઝારી ઘટનાની જેમાં યુવાનોએ શહાદત વહોરી હતી.
-તો કચ્છ પાકિસ્તાનનો હિસ્સો હોત..
કચ્છ ભૌગોલિક રીતે ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્રથી દૂર હોવાથી તે રાજકારણના મુખ્ય પ્રવાહથી અળગું રહ્યું હતું. અહીંની પ્રજા બ્રિટિશરોના જુલ્મો વિશે અવગત ન હતી. ગાંધીજીની રાષ્ટ્રીય લડતોને બહુ ઓછો પ્રતિસાદ મળ્યો હતો, પરંતુ કચ્છમાં થતી લડતોની પ્રેરણા રાષ્ટ્રીય લડતો જ હતી
ચરોતરના યાદગાર ખેડા અને બોરસદ સત્યાગ્રહ
નબળી જનતા ઉપર શાસકો જ્યારે પાર વિનાના કર લાદીને એની આકરી વસૂલાત કરવા લાગે ત્યારે અચૂક રોષ ફાટી નીકળે અને આંદોલન પણ થાય. ચરોતર પંથકના ખેડા અને બોરસદ સત્યાગ્રહો એનાં નોંધપાત્ર ઉદાહરણો કહી શકાય. બંને સત્યાગ્રહો આઝાદીની લડતને વેગ આપવામાં પણ સહાયક બન્યા હતા.
‘ભારત છોડો’ આંદોલનનું સાક્ષી ઓગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાન
આઝાદીનો અમૃત મહોત્સવ આપણે ધામધૂમથી ઊજવીએ છીએ, પરંતુ પોતાના પ્રાણ ન્યોછાવર કરનાર ક્રાંતિકારીઓની અપેક્ષાઓ પ્રમાણે આપણે શાંતિથી જીવી રહ્યા છીએ? આવા પ્રશ્ન સાથે સ્વતંત્રતા આંદોલન સમયના મુંબઈના ગોવલિયા મેદાનનું સ્મરણ કરીએ જે બાદમાં ઑગસ્ટ ક્રાંતિ મેદાનથી ઓળખાય છે.
આઝાદીની ચળવળ અને વિજ્ઞાન - હેન્ડ ટુ હેન્ડ
આ દુનિયામાં સતત નવા અને જીવનને સરળ બનાવે તેવા વૈજ્ઞાનિક આવિષ્કાર થતાં રહેવા અનિવાર્ય છે. એ દિશામાં ભારત પણ ૨૦મી સદીથી પ્રગતિશીલ રહ્યો છે. એક તરફ સ્વતંત્રતાની લડત અને બીજી બાજુ દેશ માટે વિજ્ઞાન ક્ષેત્રે કાઠું કાઢવાની આપણા યુવા વૈજ્ઞાનિકોની જદ્દોજિહાદ તે સમયે ખરેખર સાહસિક હતી!
વાત કલમના હથિયારથી લડેલા સાહિત્ય સેનાનીઓની
ઇતિહાસના પ્રવાહો પલટવામાં તલવારથી લઈને બંદૂક, રાઇફલ અને તોપ જેવાં હથિયારો જેટલાં જ બળૂકા સાબિત થયા છે શબ્દો. ભારતની આઝાદીની લડત દરમિયાન દેશભક્તોએ શબ્દની તાકાતને સમજીને એનો ખૂબ ઉપયોગ કર્યો હતો. સાહિત્યે પણ લોકોમાં ક્રાંતિની ભાવના પ્રસરાવવામાં અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો હતો.
દેશભક્તિ ફિલ્મોની સફર: મોહે મોહે તું રંગ દે બસંતી!
દેશભક્તિની ભાવના જગાડતી ફિલ્મો આઝાદી પહેલાં ’ને પછી પણ અઢળક બની છે. આઝાદી પહેલાં લોકોને એકજૂટ કરવા માટે તથા વિશ્વાસ ટકાવી રાખવામાં આ ફિલ્મો મદદરૂપ બની છે, તો બાદમાં દેશ પ્રત્યેનું ગૌરવ વધારતી ફિલ્મો બની છે. મનોજકુમારના આગળના સમયથી ‘મેજર’ ફિલ્મ સુધીની સફરની વાત કરીએ.
સ્વતંત્રતાનું સંગીતઃ મ્યુઝિકલ નેશનાલિઝમ
ભારતની આઝાદીની એક ખૂબી એ રહી છે કે દેશપ્રેમની લાગણીને કળા સાહિત્ય મારફતે પણ લોકો સુધી પહોંચાડવામાં આવી હતી. જાગૃતિ અને ઉત્સાહ પેદા કરવા માટે સંગીતનો ભરપૂર ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. અહીં, આઝાદીમાં કેવાં ગીતોએ કેવી ભૂમિકા ભજવી હતી, તેની આછી ઝલક આપવા પ્રયાસ કર્યો છે.
સ્વતંત્રતા સંગ્રામને સમાંતર સામાજિક આંદોલનની ભૂમિકા
ભારતની આઝાદી માટેના બીજ તો ઓગણીસમી સદીમાં વવાઈ ચૂક્યા હતા. એ સદી દેશના ઇતિહાસમાં સમાજ સુધારાની સદી ગણાય છે. અનેક સુધારકોએ સમાજ પરિવર્તન અર્થે જીવન સમર્પિત કર્યું. આ આંદોલનોએ પરિવર્તનની પ્રગટાવેલી મશાલને વધુ પ્રજ્વલિત કરવાની જવાબદારી નિભાવીને તેને યાદ કરીએ.
ભારતમાં આર્થિક સુધારા: વૈશ્વિકીકરણ, ઉદારીકરણ અને ખાનગીકરણ
ભારતમાં ૧૯૯૧માં લાવવામાં આવેલા આર્થિક સુધારાએ વૈશ્વિકીકરણ, ઉદારીકરણ અને ખાનગીકરણની પ્રક્રિયાની શરૂઆત કરી. દેશે સમાજવાદના આદર્શને કોરાણે મૂકીને આર્થિક વૃદ્ધિ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. તેનાં પરિણામ એક દાયકા પછી મળવા શરૂ થયાં, પણ આ મૂડીવાદી પ્રક્રિયાએ ભારતમાં ભારે આર્થિક અસમાનતા ઊભી કરી. બેકારી-ગરીબીને સદંતર દૂર કરવામાં તે નિષ્ફળ રહી તે હકીકતને નજરઅંદાજ કરી શકાય તેમ નથી.
વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજીમાં ભારતનું ભલું થઈ રહ્યું છે, પણ ધીમે ધીમે..
આઝાદી પછી ભારતે વિજ્ઞાન અને ટૅક્નોલૉજી ક્ષેત્રે હરણફાળ ભરી અને આજે રૉકેટ ગતિએ એ પ્રગતિ થઈ રહી છે. પછાત દેશોની તુલનાએ આપણે ઘણા આધુનિક છીએ તો પ્રગતિશીલ રાષ્ટ્રોની સરખામણીએ આપણું પછાતપણું ઊડીને આંખે વળગે એવું છે. આ વિરોધાભાસની અહીં માંડીને ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
આઝાદીનો અર્થ અને મર્મ
અંગ્રેજોએ સત્તા ભારતીયોને સોંપી એટલા પૂરતો દેશને આપણે આઝાદ માનતા હોઈએ તો એ માન્યતા ભૂલ ભરેલી છે. રાજકીય આઝાદીની સાથે સામાજિક આઝાદી પણ એટલી જ મહત્ત્વની છે. જેની અહીં માંડીને વાત કરવામાં આવી છે.
આઝાદીકાળનું પત્રકારત્વઃ જનચેતનાનો પર્યાય
મુઘલોની અને ત્યાર બાદ અંગ્રેજોની લાંબી ગુલામીમાં રહેલા ભારતની આઝાદીની લડતનો લાંબો અવિસ્મરણીય ઇતિહાસ છે અને એ ઇતિહાસમાં જ ભારતીય પત્રકારત્વના પ્રદાનની ગાથા નિહિત છે. એમ કહેવામાં અતિશયોક્તિ નહિ જ હોય કે, સ્વતંત્રતાપ્રાપ્તિની આ લડાઈ પત્રકારત્વ દ્વારા જ આરંભાઈ હતી.
સ્વાતંત્ર્યપ્રાપ્તિનો સમયગાળો: કાર્ટૂનિસ્ટોની નજરે
અંગ્રેજી શાસનમાંથી મળેલી આઝાદી અને તેની સાથે સાથે અખંડ હિન્દુસ્તાનનું થયેલું વિભાજન. સમગ્ર દેશના ઇતિહાસ અને ભૂગોળને આ બંને ઘટનાઓએ બદલી નાખ્યા. આ સમયગાળાની આસપાસનાં કાર્ટૂનો દ્વારા કાર્ટૂનિસ્ટોએ આ ઘટનાઓને શી રીતે આલેખી એ જાણવાનો અહીં પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે.
ભારતમાં રાજ્યોની પુનર્રચના પડકારો અને ઉકેલ
દેશ આઝાદ થયો પછી પણ પ્રશ્નો ખતમ નહોતા થયા. એમાંય રાજ્યોની રચના કઈ રીતે કરવી એ સવાલે તત્કાલીન રાજકીય નેતાઓની કસોટી કરી લીધી હતી. ભાષાવાર રચનાની ગાંધીજીએ હિમાયત કરી હોવા છતાં નહેરુએ એ ન અપનાવતાં આંદોલનો પણ થયાં. ભાષા ઉપરાંત અન્ય કારણોને લીધે પણ રાજ્યો રચાતાં આવ્યાં.
આઝાદીનાં ૭૫ વર્ષ: દેશી કબૂતરથી પોસ્ટલ ડ્રોન સુધી
ભારતમાં છેલ્લાં ૭૫ વર્ષમાં માળખાગત ફેરફારો કેવા થયા? માળખું કેટલું મજબૂત બન્યું? ક્યાં ખોખલું થયું? ક્યાં કેટલું બદલાયું? સદી સુધીની યાત્રા માટે આ પ્રશ્નો ઉપયોગી છે. અહીં આઝાદી પૂર્વેથી માંડીને આજ પર્યંતના માળખાગત પરિવર્તન અંગે સંક્ષિપ્ત ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
સંપાદકીય: સ્વરાજનાં સંભારણાં
સંશોધન દરમિયાન ધ્યાનમાં આવ્યું કે સરકારી મશીનરી અને બહુમતી પ્રચાર માધ્યમો આઝાદીનાં ૭૫ વર્ષ જેવી સીમાચિહ્નરૂપ ઘટનાને એક ચોક્કસ બીબાઢાળ દ્રષ્ટિકોણથી જોવા ટેવાઈ ગયા છે
આઝાદી સુધીની સફરના જાણવા-સમજવા જેવા આટાપાટા
‘દે દી હમેં આઝાદી બિના ખડ્ગ, બિના ઢાલ’ -એવું કવિ પ્રદીપજી ગાંધીજીની અહિંસાને અંજલિ આપવા માટે લખે, એ બરાબર છે, પરંતુ આઝાદી માટે દાયકાઓથી ચાલતો સંઘર્ષ પૂર્ણાહુતિ સુધી શી રીતે પહોંચ્યો, તે સમજવા માટે કવિતાઓ કે દંતકથાઓ કામ ન લાગે, કારણ કે તે પ્રક્રિયામાં સંકળાયેલા છે અણગમતાં સમાધાન, કારમા આઘાત, ભોગ-બલિદાન, વ્યૂહરચનાની શતરંજ, દેશપ્રેમની સાથોસાથ કુનેહની આકરી કસોટી, વાટાઘાટો અને આઝાદીને ગજવામાં ગણતા લોકોને અંદાજ પણ ન આવે એવા પડકાર.
ફિલ્મોની ચાંચિયાગીરી: ‘તમિલ રોકર્સ’ હાજીર હો!
ફિલ્મોની, ફિલ્મ-મૅકિંગની, ફિલ્મી-કલાકારોની વાત કરતી ફિલ્મો બની છે, પણ સિનેમાની પાયરસી કરતી ‘ઘટના' પર જ સિનેમા બની રહ્યું છે. એવી રમૂજ પણ ચાલી રહી છે કે ‘તમિલ રૉકર્સ' સિરીઝ રિલીઝ થતાં જ ‘તમિલ રૉકર્સ' જ તેની પાઇરસી કરશે!
એકતરફી પ્રેમનો અસ્વીકાર સામેના પાત્રનો અધિકાર
‘એકતરફા પ્યારકી તાકત તુમ ક્યા જાનો, રમેશબાબુ?’ જેવા ઈમ્પ્રેસિવ ડાયલોગ બોલીને ફિલ્મ હિટ કરાવી શકાય, જીવન ન જીવી શકાય. તમારી પ્રેમાળ લાગણીઓ તમારા સમગ્ર જીવનને અસરકર્તા બનતી હોય છે, તે તમારે સમજી વિચારીને વહેંચવી જોઈએ. તમને એ ખ્યાલ હોવો જોઈએ કે કોઈ પણ વ્યક્તિ તમારી લાગણીઓને પરત આપવા બંધાયેલી નથી.
બોલો, બીજું શું ચાલે છે?!
શરમ નથી આવતી બીજું કરવાની? તમને લોકોને થઈ શું ગયું છે આજકાલ? તમને ખબર છે, અમારી પેઢીના લોકો જિંદગીભર પહેલું લગ્ન ટકાવી રાખતાં.’
મહેશ ઠાકરઃ એક વિરલ પત્રકારની ચિરવિદાય
મહેશ ઠાકર પ્રાસંગિક લેખોને પણ જે રીતે પ્રસ્તુત કરતા હતા અને તેમાં વિષયને આનુષંગિક અનેક પ્રકારના સંદર્ભ સાથેની માહિતીનો વિનિયોગ કરતા હતા એ અદ્ભુત અને અનોખી તરાહ હતી અને એટલે જ તેમની નકલ કરવાનું કે આબેહૂબ રીતે તેમને અનુસરવાનું શક્ય ન હતું
નવ દાયકા બાદ ફરી ગિરિમાળાઓમાં ગુંજશે ગાડીની ગુંજ!
દાયકાઓથી અભરાઈએ ચડાવી દેવાયેલા આબુ- અંબાજી રેલવે પ્રોજેક્ટને છેવટે મંજૂરી મળતાં આ પંથકના વિકાસની આશાઓ જાગી છે. અહીંના મહત્ત્વના ગણાતા માર્બલના તેમ જ ખેતપેદાશો સહિતના માલનું પણ મોટા પાયે ઝડપી પરિવહન થશે, જેના થકી લાખો લોકોને રોજગારી પણ પ્રાપ્ત થશે.
મારે ‘ડોક્ટર’ બનવું હતું પણ..
ડોક્ટર બનવાના સપના સેવતી એક ૧૬ વર્ષની દીકરી, જે આજે ૫૫ વર્ષે અમદાવાદ જેવા મેટ્રો સિટીમાં દેહવ્યાપાર કરે છે. એવું તો શું થયું ઉચ્ચ પરિવારની 'દેવ્યાની’ સાથે કે આજે પ્રૌઢ ઉંમરે પણ ‘લાલી’ બનીને તે ગ્રાહકોની રાહ જુએ છે..?